- Çardaqda zirzəmi
- Firuz Mustafa
-
Firuz MUSTAFA
Çardaqda zirzəmi
(İki hissəli absurd dram)
Birinci hissə
Əyalət mehmanxanasının ikinci qatı. Eyvan. Birinci qatda (aşağıda) divarlara müxtəlif şəkillər, mənzərələr, habelə kino və musiqi ulduzlarının portretləri yapışdırılıb. Yüngül musiqi. Araz və Zara eyvanda. Arazın əlində əsa var. Hər ikisi ayaq üstə. Elə əsərin əsas personajları da onlardır:
ARAZ (“ALİM”“)
ZARA (“MİLA”“)
ZARA. Bağışlayın... Siz buraya hər il gəlirsiniz?
ARAZ. Buraya? Bu əyalət mehmanxanasını deyirsiniz?
ZARA. Mehmanxana nədir? Mən bu bu qəsəbəni deyirəm... Siz burada hər il olursunuz?
ARAZ. Hə... Hər il... Bəs siz?.. Siz necə?
ZARA. Mən də hər il gəlirəm.
ARAZ. Mən adətən hər ilin bu ayında oluram bu yerlərdə...
ZARA. Elə mən də... Özü də həmişə bu ayın əvvəlində...
ARAZ. Lap dəqiq desəm, mən buraya ayın birində gəlirəm...
ZARA. Mən də ayın birində...
ARAZ. Nəsə mən sizi burada görməmişəm...
ZARA. Mən də indiyəcən sizinlə rastlaşmamışam.
ARAZ. Işə bir baxın...
ZARA. Mən hər il bu yerlərə gələndə, bax bu eyvanda dayanıb uzun-uzadı o dağları seyr edirəm...
ARAZ. Mənsə burada dayanıb o meşəyə tamaşa etməyi xoşlayıram.
ZARA. Yəqin elə buna görə bir-birimizi görməmişik.
ARAZ. Nəyə görə?
ZARA. Sən o tərəfə - meşəyə, mən isə bu tərəfə - dağlara sarı baxdığıma görə.
ARAZ. Hə. Görünür elədir... Tamam əks istiqamətlərə baxmışıq. Yəqin siz düz buyurursuz...
ZARA. Bu ayın biri mənim ölüb təzədən dirilən günümdür.
ARAZ. Bu ayın biri mənim də ölüb təzədən dirilən günümdür.
ZARA. Amma mən onu birdəfəlik itirdim.
ARAZ. Mən də onu birdəfəlik itirdim.
ZARA. Siz kimi itirmisiz?
ARAZ. Bəs siz kimi itirmisiz?
ZARA. Mən ərimi itirdim o gün.
ARAZ. Mən isə həmin gün arvadımı itirmişəm.
ZARA. Bir işə bax...
ARAZ. İşə bax bir...
ZARA. Sizin arvadınızın adı nə idi?..
ARAZ. Mənim arvadımın adı... Hə... Onun adı Zara idi. Bəs sizin ərinizin adı nə idi?
ZARA. Məni ərimin adı... Araz idi onun adı...
ARAZ. Bəs sizin adınız nədir?
ZARA. Mənim adım Zaradır. Bəs sizin adınız?
ARAZ. Mənim adım Arazdır.
ZARA. Qəribədir.
ARAZ. Hə, çox qəribədir...
ZARA. Mən onu çox sevirdim. Öz ərimi deyirəm.
ARAZ. Mən də onu çox sevirdim. Öz arvadımı deyirəm.
ZARA. Sizin arvadınız harada dəfn olunub?..
ARAZ. Orada, o meşənin ətəyində. Bəs sizin əriniz?
ZARA. Mənim ərim orada, o dağın ətəyində dəfn olunub.
ARAZ. Siz heç öz ərinizin qəbrini ziyarət etmisiz?
ZARA. Mən yox. Bəs siz?..
ARAZ. Mən elə buradan baxıram.
ZARA. Elə mən də... Mən burada dayanıb onunla söhbət edirəm.
ARAZ. Mən də... Mən də buraya gələndə Zara ilə elə buradaca danışıram.
ZARA. Mən öz Arazımı oxşayıram.
ARAZ. Mən öz Zaramı əzizləyirəm...
ZARA. Mən onu bağrıma basıram.
ARAZ. Mən onu öpürəm...
ZARA. Mən son günəcən onu dəlicəsinə sevmişəm.
ARAZ. Mən onu itirəndən sonra... Mən çox şeyi unutmaq istəyirəm...
ZARA. Elə mən də... Amma nə edəsən ki, insan adətən unutmaq istədiklərini unuda bilmir...
ARAZ. Məndə də bu cürdür. Unutmaq istədiyim axmaq şeylər yaddaşımdan yapışıb qopmaq istəmir ki, istəmir.
ZARA. Axmaq şeylər də axmaq adamlar kimidir... Unudulmur...
ARAZ. Ta demə... Axmaq adamlar da elə o axmaq xatirələr kimi bir şeydir, qır-saqqız olub əl çəkmir adamdan...
ZARA. Arvadınız haqqında xatirələr sizdən əl çəkmir, hə?
ARAZ. Əriniz haqqında xatirələrsə yəqin sizdən əl çəkmir?..
ZARA. Amma siz öz arvadınızı sevmisiz... O xatirələr yəqin ki, “axmaq adamalara” bənzəməz.
ARAZ. Amma siz də öz ərinizi sevmisiz... Yəqin ki, burada “qır-saqqızlıq” bir şey yoxdur.
ARAZ. Bəs siz necə? Öz arvadınızı sevirsiniz?
ZARA. İndi? Indi dəqiq bir söz deməyə çətinlik çəkirəm.
ARAZ. Mən də...
ZARA. Nə “mən də”?
ARAZ. Mən də nəsə deməyə çətinlik çəkirəm.
ZARA. Qəribədir... Çox qəribədir...
ARAZ. Amma hər il həyatımın bir gününü ona həsr edirəm. Öz iş-gücümü, ev-eşiyimi atıb buraya gəlirəm.
ZARA. Elə mən də buraya, məxsusi olaraq onu xatırlamağa gəlirəm.
ARAZ. Deməli, sizin əriniz xoşbəxt kişi olub...
ZARA. Deməli, sizin arvadınız da xoşbəxt qadın olub.
ARAZ. Bəs siz özünüz necə, xoşbəxtsinizmi?
ZARA. Siz hansı xoşbəxtlikdən danışırsız? Ümumiyyətlə, mən özümü nə xoşbəxt adam sayıram, nə də ki, bədbəxt...
ARAZ. Elə mən də...
ZARA. Mən həyatımın yalnız ayrı-ayrı fraqmentlərində xoşbəxt olmuşam.
ARAZ. Mən də... Elə ayrı-ayrı fraqmentlərdə də özümü bədbəxt hesab etmişəm.
ZARA. Təkcə axmaqların özünü tam xoşbəxt hesab etmək haqqı var.
ARAZ. Elə özünü tam bədbəxt hesab etmək haqqı da təkcə axmaqlara məxsusdur.
ZARA. Bilirsiz, mən insan həyatını bu ikimərtəbəli mehmanxanaya bənzədirəm.
ARAZ. Mehmanxanaya? Qəribə müqayisədir.
ZARA. Qəribə olsa da bu, belədir. Bizim də həyatımızın alt və üst qatları var. Elə deyilmi?
ARAZ (gülür.) Biz hələlik üst qatdayıq.
ZARA. Hamı üst qatdadır. Əlbəttə, mən sağları deyirəm...
ARAZ. Şübhəsiz ki, bu, belədir. Ölülər alt qatda olur.
ZARA. Yox, mən ölüləri nəzərdə tutmuram. Alt qat deyəndə mən... Bilmirəm fikrimi necə izah edim... Alt qatda bizim bir tərəfimiz gizlənib.
ARAZ. Bir tərəfimiz... O, hansı tərəfdir elə? Sirr deyilsə deyin...
ZARA. O tərəfi bizim özümüzdən başqa heç kəs görmür.
ARAZ. Yəqin ki, siz haqlısız. Sizə bir şey deyim... Elə bizim qaldığımız bu mehmanxananın da birinci qatı siz deyən kimidir.
ZARA. Necə yəni, “siz deyə kimidir”“?
ARAZ. Mən neçə ildir buraya gəlib-gedirəm, hələ indiyəcən birinci mərtəbdə yaşayan görməmişəm. Inzibatçılar, xidmətçilər, süpürgəçilər... bir sözlə, bütün heyət odur ey orada, mehmanxananın həyətindəki o tikilidə qalır. Bilmirəm bu birinci qatı nə üçün tikiblər burada? Elə birbaşa ikinci qatı tikmək olardı...
ZARA. Birinci qatsız ikinci qat olur bəyəm?
ARAZ. Hə, burası doğrudur... Amma ikinci qatı dirəklərin üstə də tikmək olardı axı...
ZARA. Birinci qat həmişə ikinci qatın əzabını çəkmək üçün tikilir.
ARAZ. Əksinə də ola bilər...
ZARA. Əlbəttə, hər şey ola bilər... Mən get-gedə heyrətə gəlirəm... Daha doğrusu, heç nəyə heyrət etmirəm... Bir fikir verin: birinci mərtəbədəki otaqların heç birinin qapısı yoxdur. Heç, qapısız da otaq olar?
ARAZ. Amma həmin otaqların pəncərələri var.
ZARA. Nə olsun ki?.. Adamlar o otaqlara pəncərələrdən girəsi deyillər ki... Bilmirəm o otaqlara başqa yerdən giriş var, ya yox?
ARAZ. Niyə olmur ki? Məsələn, aşağıdan - otağın altından giriş ola bilər...
ZARA. Yox bir, bəlkə yuxarıdan-tavandan giriş olsun... Bu necə, ola bilər?
ARAZ. Ola bilər... O da ola bilər. Yoxsa mənə inanmırsız?
ZARA. Nəyə inanım? Tavandan, ya da ki, döşəmədən qonşu otağa açılan qapıya... Ha-ha-ha... Belə şeyləri normal ağıl qəbul edə bilməz.
ARAZ. “Normal ağıl”... Nədənsə hər kəs təkcə öz ağlını normal hesab edir. Elə dəlilər də... Əslində isə kiminsə ağlının normal olmasına inamı bizə daha çox məhz həmin mövcud ağıl sahibinin hər şeyi olduğu kimi qəbul etməsi təlqin edir.
ZARA. Çox mürəkkəb danışırsız...
ARAZ. Burada mürəkkəb olan nədir ki? Məsələn, biz adətən hər şeyi illər uzunu gördüyümüz kimi qəbul edib məqbul sayırıq. Bu cəhətdən bizi ənənəyə bağlı insan hesab etmək olar. Onlar isə çoxlarının eyni cür gördüyü bir şeyi başqa cür qəbul edirlər. Onlar...
ZARA. “Onlar?“ “Onlar” kimdir elə?
ARAZ. “Onlar”, yəni ağlı normadan kənara çıxanlar... Məsələn, biz, deyək ki, otağa girişi yalnız yan divarlarda təsəvvür edirik. Onlar isə giriş qapılarını siz deyən kimi, tavanda və yaxud döşəmədə axtara bilərlər.
ZARA. Mən də tavanda və ya döşəmədə qapı axtarıram. Bəlkə mənim də ağlım normadan kənara çıxıb, hə?
ARAZ. Siz niyə hirslənirsiz axı?
ZARA. Kim? Mən? Hirslənirəm? Mən haçan hirsləndim ki?
ARAZ. Düzü, arabir mən özüm də hirslənirəm. Özü də boş yerə.
ZARA. Ha-ha-ha...
ARAZ. Siz niyə gülürsüz?
ZARA. Hər halda sizə gülmürəm.
ARAZ. Arabir mən özüm də, öz-özümə gülürəm.
ZARA. “Özü də boş yerə”... Hə? Düz deyirəm?
ARAZ. Sizdə də belə şeylər olur?
ZARA. Xeyr! Sizdə olanlar məndə olmur.
ARAZ. Şübhəsiz... Dünyada iki eyni şey ola bilməz ki... (Pauza.) Ehhh... Oynaqlarım sızıldamağa başlayır.
ZARA. Yəqin hirsdəndir-əsəbdəndir...
ARAZ. Yox...
ZARA. Bəs nədəndir?
ARAZ. Nə?
ZARA. Oynaqlarınızdakı sızıltı...
ARAZ. Deyə bilmərəm... Deyəsən, yağış yağacaq.
ZARA. Yağışın yağması pisdir bəyəm?
ARAZ. Kim deyir ki, yağışın yağması pisdir?
ZARA. Indi özünüz dediniz ki...
ARAZ. Mən nə vaxt dedim ki, yağışın yağması pisdir? Dedim ki, oynaqlarım sızıldayır. (Pauza.) Bəlkə də bu sızıltıya yağışın dəxli var, nə bilim? Çünki adətən bu sızıltılar yağışdan əvvəl başlayır, sonra isə yağış yağır... Sonra bu sızıltılar lap artır.
ZARA. Deyəsən, adam yaşlaşanda göylə əlaqəsi artır...
ARAZ. Göylə? (Əlini yuxarı uzadır). Nə əlaqə?..
ZARA. Çünki hava haqqında ən dəqiq məlumatı qocalar verir.
ARAZ. Eh, siz də...Hansı “əlaqədən” danışırsınız?.. Yox bir siz bəlkə sevirsiz yağışı?
ZARA. Bəli mən yağışı çox xoşlayıram. (Pauza.) Bir təsəvvür edin: hava qaralır. (Gözlərini yumur.) Göydə buludlar toqquşur: şaraq-şaraq... (Əllərini bir-birinə vurur.) Sonra şıdırğı yağış başlayır: şır-r-r... Mənsə pəncərənin qarşısında dayanıb tutqun göyə, selləmə yağışa, çaxan şimşəyə baxıram. Necə də gözəldir...
Zara pəncərəyə yaxınlaşır. Ildırım çaxır, yağış yağır. Qadın dəlicəsinə gülür.
ARAZ. Deyəsən elə sizin özünüzün göylə əlaqəniz var. Bu da sizin sevdiyiniz yağış, istədiyiniz şimşək... Mənimsə sümüklərim sızıldayır... Soyuqdur. Keçin öz otağınıza.
Işıqlar yanıb-sönür.
ZARA. Hansı otağa keçim? (Həyəcanla.) Otaq hanı?..
ARAZ. Necə yəni hansı otağa? Öz nömrənizə keçin.
ZARA. Mən tapa bilmirəm öz otağımın qapısını...
ARAZ. Sizin otaq o tərəfdədir... Düz gedin, sonra sağa tərəf dönün... Mən isə bu tərəfdə qalıram... Sol tərəfdə... Qapını tapa bildiniz? Bıy... Mənim də qapım görünmür! Bu qapını kim örtüb?..
ZARA. Mənim qapım niyə qapanıb?
ARAZ. Heç elə bil burada yerli-dibli qapı olmayıb.
ZARA. Qapının əvəzində sal divar bitib...
ARAZ. Bəs biz nə edək?
ZARA. Bəs biz nə edək?
ARAZ. Bəs mən nə edim?
ZARA. Bəs mən nə edim?
ARAZ. Yağış da bu yandan...
ZARA. Ta demə... Hələ şimşək... Ildırım çaxır...
ARAZ. Onları siz çağırdınız?
ZARA. Kimi? Nəyi?..
ARAZ. Yağışı, şimşəyi...
ZARA. Xeyr... Sizin sümükləriniz, oynaqlarınız çağırdı o yağışı, o şimşəyi...
ARAZ. Yağışın mənim sümüklərimə heç bir dəxli yoxdur...
ZARA. Hər halda sümüklərinizin sızıltısına dəxli var.
ARAZ. Onun buna dəxli var, amma bunun ona dəxli yoxdur... Yaxşı, bəs bu lənətə gəlmiş qapı hayana getdi?
ZARA. Elə mən də onu axtarıram...
ARAZ. Bir ora baxın!..
ZARA. A-a-a... Bu nədir?.. Eyvanın altında işıq yanır...
ARAZ. Deyəsən buradan oraya yol da var.
ZARA. Haraya?..
ARAZ. Aşağıya...
ZARA. Hə, odur pilləkən də görünür...
ARAZ. Hanı? Hə... Amma pilləkən gedib döşəməyə çatmır.
ZARA. Doğrudan da... Pilləkənin ucu havadan asılı qalıb. Belə də iş olar? Bəlkə siz düşüb yoxlayasız... Hər halda kişi xeylağısız...
ARAZ. Mənim ayaqlarım sızıldayır...
ZARA. Mənimsə hər yerim...
ARAZ. ... sızıldayır, hə?
ZARA. ... hə də, sızıldayır...
ARAZ. Deyəsən, zəlzələ baş verib...
ZARA. Yox... Zəlzələ olsa bina çökər ki...
ARAZ. Bəs onda mən niyə təpəsi üstə dururam?
ZARA. Yox, siz ayaq üstəsiniz.
ARAZ. Sizə elə gəlir. Elə siz də başı üstəsiniz... Biz hər ikimiz...
ZARA. Deyəsən, mən həqiqətən başı üstəyəm. Bir ayaqlarıma baxın, göydədir...
ARAZ. Mənimki də yuxarıdadır.
ZARA. Qapı açılır.
ARAZ. Hanı?..
ZARA. Buyur, burada... Burada qapı var.
ARAZ. Bu? Hə?.. Burada? Bu, qapıdır bəyəm?
ZARA. Hə, qapıdır.
ARAZ. Qapı uzaqlaşdı...
ZARA. A-a-a... Doğrudan da... Bu nə işdir? Eyvan havadan asıla qalıb.
ARAZ. Doğrudan da... Elədir...
ZARA. Bəs indi biz nə edək?
ARAZ. Irəliyə tullanmaq lazımdır.
ZARA. Yox, mən oraya atıla bilmərəm...
ARAZ. Gözünüzü yumun, atlanın: hopp.
ZARA. Yox, mən quş-zad deyiləm ki, havada uçam.
ARAZ. Onda əvvəlcə mən “uçum”“. Sonra siz...
ZARA. Hə... Yox... Yerə yıxılarsız.
ARAZ. Buradan yer görünmür...
ZARA. Elədir, təkcə göyün üzü görünür.
ARAZ. Hoppp... Mən atlandım... Qorxmayın, siz də hoppanın... hoppp...
ZARA. Onda geri çəkilin... Bir az da... Hə bax, belə... Hoppp... Ufff... Ayağım burxuldu deyəsən...
ARAZ. Heç nə olmaz. Bura yumşaqdır...
ZARA. Soyuqdur...
ARAZ. Hə... Soyuqdur...
ZARA. Qapı yenə görünmür...
ARAZ. Bu yandan da yağış... Amma pilləkən görünür...
ZARA. Hə... Görünür...
ARAZ. Bircə yağış kəsəydi...
ZARA. Belə getsə sizi ildırım vuracaq. Axı, sizin sümüyünüzün sızıltısı yağışı, şimşəyi özünə çəkir.
ARAZ. Yox... Mənim sümüyüm ildırımötürəndir. Yaxşısı budur, siz özünüzdən muğayat olun. Keçin içəri...
ZARA. Haraya? Necə? Yarımçıq pilləkənlə?..
ARAZ. İndi pilləkən yuxarıya doğru qalxır.
ZARA. Hə, doğrudan da... A-a-a... Niyə belə oldu görəsən?..
ARAZ. Çünki biz təpəsi üstəyik. Amma siz içəri keçə bilərsiz... Hə, bax buraya... Bir baxın... Görürsüz?
ZARA. Siz dəli olmusuz? Bu, qapı deyil axı.
ARAZ. Xeyr, bu, çardaqdır. Amma içəridə darısqallıqdır. Eybi yoxdur, orada lap elə iki adam da rahatca dincələ bilər.
ZARA. Vallah, siz ağlınızı itirirsiniz deyəsən! Bax, qapı buradadır. Içəri buyurun... Xəstə adamsız, soyuqlayıb... ölər... e-e-e, zökəm ola bilərsiz.
ARAZ. Orada işıqlar közərir. Əslində ora otaq yox, alaqaranlıq çardaqdır...
ZARA. Qəribədir... Həqiqətən, ora çardaqdır... Zirzəmidə çardağa bax... Yox ey, çardaqda zirzəmiyə bax...
ARAZ. Hər halda yağışdan qorunarıq...
ZARA. Sizi ildırım vura bilər... Keçin... Keçin bu tərəfə... Bax, buraya...
ARAZ. Siz də buyurun... Hə, bax buraya... Buraya... Bu qapı nə yaman ensizdir. Bu tuneldir, nədir?
ZARA. Sürünə-sürünə keçin...
ARAZ. Axı, mən təpəsi üstəyəm...
ZARA. Nə olsun ki? Indi yerə uzanın, üzüüstə...
ARAZ. Siz də uzanın... Uzandınız?
ZARA. Hə, uzandım...
ARAZ. İldırım çaxır...
ZARA. Eybi yoxdur... Siz də uzandınız?
ARAZ. Hə... Qapını göstərin mənə... Qaranlıqdır...
Onlar yerə yıxılıb sürünə-sürünə, iməkləyə-iməkləyə irəliyə - boşluğa doğru hərəkət edirlər. Işıqlar yanıb-sönür.
ZARA. Bu, qapıdır? Qapı buradadır...
ARAZ. Hə, siz də keçin... Keçə bilirsiz?..
ZARA. Görüm birtəhər keçə bilirəm, ya yox...
ARAZ. Ensizdir, dardır... Elə bil kimsə məni öz bətninə doğru çəkir...
ZARA. Məni isə, elə bil ki, kimsə öz bətnindən kənara itələyir. Bəlkə mən təzədən doğuluram?
ARAZ. Mən isə, əksinə, sanki zülmətə düşürəm. Bəlkə doğrudan da geriyə - ana bətninə qayıdıram.
ZARA. İşıq get-gedə artır... Mən birtəhər keçə bildim.
ARAZ. Mən də keçdim. Amma sizi görmürəm.
ZARA. Haradan görməlisiniz? O tərəf qaranlıqdır, bu tərəfsə işıq.
ARAZ. Elə bil ki, bizi arakəsmə ayırır.
ZARA. Hə, nəsə elə bir şeydir... Ta yağış yağmır.
ARAZ. Ta ildırım çaxmır...
ZARA. Sakitlikdir.
ARAZ. Hə... Sakitlikdir.
ZARA. S-s-s...
ARAZ. S-s-s...
ZARA. Sss...
ARAZ. Sss...
ZARA. S...
ARAZ. S...
ZARA. Görəsən, biz aşağı enmişik, yoxsa yuxarı qalxmışıq?
ARAZ. Xeyr... Bura nə aşağıdır, nə də yuxarı.
ZARA. Bəs onda haradır bura?
ARAZ. Bura... Bura əslində həm aşağıdır, həm də yuxarı. Yəni bura həm çardaqdır, həm də zirzəmi...
ZARA. Hər yerdə və heç yerdə olan təkcə Allahdır... Biz isə yəqin ki, nəinki Allahıq, heç onun uzaq qohumu da deyilik.
ARAZ. Qohumu olmasaq da, onunla yaxın qonşuyuq.
ZARA. Haradan bilirsiz?
ARAZ. Bunu bilməyə nə var ki? Axı, hər halda biz onunla bir dünyada yaşayırıq.
ZARA. Ola bilməz.
ARAZ. Nə?
ZARA. Siz deyənlər!
ARAZ. Nə üçün?
ZARA. Çünki Allahın öz dünyası var. O, insanlar arasında, onlarla qonşuluqda ola bilməz! O, bizidən çox uzaqdır. O, insanlara nifrət edir.
ARAZ. Eh, rəhmətliyin qızı, ona qalmış indiki zamanda hamı hamıdan uzaqdır, hamı hamıya nifrət edir.
ZARA. Amma bu dünyada bir-birinə yaxın olanlar, birlikdə nifrətsiz yaşayanlar da var.
ARAZ. Onlar kimdir elə?
ZARA. Nə? Kim? Nə? Kim? Onlar kimdir? Kimdir o bir-birinə yaxın olanlar? Kimdir o bir-birinə nifrət etməyənlər? Bəyəm indi belələri var ki?
ARAZ. Hə! Nə? Kim?.. Kimdir, nədir unudulmayan?
ZARA. Ha-ha-ha! Doğrudan da...
ARAZ. Ha-ha-ha! Doğrudan...
ZARA. Ha-ha!
ARAZ. Ha-ha!
ZARA. Ha!..
ARAZ. Ha!..
ZARA. Ha!..
ARAZ. Ha...
ZARA. Ha!
ARAZ. Ha!
ZARA. Ha-ha!
ARAZ. Ha-ha!
ZARA. Ha-ha-ha!
ARAZ. Ha-ha-ha!
ZARA. Ha-ha-ha-haaa...
ARAZ. Ha-ha-ha-haaa...
ZARA. Siz niyə gülürsüz?
ARAZ. Bəs siz?
ZARA. Mən gülürəm ki, üşüməyim...
ARAZ. Elə mən də... Soyuqdan donuram...
ZARA. Bu arakəsmə sizi görməyə mane olur.
ARAZ. Hə... Indi vurub dağıdaram bu lənətə gəlmiş arakəsməni. Bax belə...
ZARA. Ha-ha-ha...
ARAZ. Ha-ha-ha...
Onların gülüş səsləri əks-səda verir.
Məkan dəyişir: Hotelin restoranı. Işıqlar yanıb-sönür. Gülüş səslərini coşqun musiqi sədaları əvəz edir. Orkestr çalır. Çalğıçılar görünməsə də müxtəlif musiqi alətləri yerindəcə dingildəşir, az qala rəqs edən adam kimi atılıb-düşür. Havadan asılmış lüstrlər fırlanır, yellənir, qalxıb-enir. Projektorların işıqları sənət “ulduzlarının” divarlara vurulmuş şəkilləri üstündə çarpazlaşır. Hər şey gözqamaşdırıcı, valehedici və başgicəlləndiricidir. Bu mənzərə daha çox karnaval şənliyini xatırladır. Divarlarda, tül pərdə arxasından kölgələr sürünüb keçir. Əksəriyyəti cüt olan (kişi və qadın) bu kölgələrin sahibləri, hiss olunur ki, əl-ələ, qol-qola tutub gəzişirlər. Hətta arabir “qucaqlaşan”, “öpüşən” kölgələr də görünüb, sonra uzaqlaşır. Sağ tərəfdən Araz, sol tərəfdənsə Zara gəlir. Hiss olunur ki, onların gənc çağlarıdır; gələnlər üz-üzə dayanıb diqqətlə bir-birini süzürlər. Onların libası dəyişib. Təbii ki, Araz əlindəki əsanı atıb.
ARAZ. Zara...
ZARA. Araz...
ARAZ. Axı, sən sabah gəlməli idin...
ZARA. Sən isə sırağagün...
ARAZ. Mən sırağagündən buradayam.
ZARA. Bilirəm.
ARAZ. Nəyi?
ZARA. Sənin sırağagündən, hətta ondan da xeyli əvvəl gəldiyindən xəbərdaram. Sən artıq bir həftədir ki, buradasan. Halbuki iki gün əvvəl gəlməli idin, elə deyilmi?
ARAZ. Belə görürəm ki, tez gəlməkdə sənin məqsədin mənim barədə məlumat toplamaqdır. (Gülür). Ha-ha-ha-ha...
ZARA. Sən isə görünür, bir həftə əvvəl gəlib mənim toplamaq istədiyim məlumatları məhv etmək istəyirsən.
ARAZ. O, nə məlumatdır elə?
ZARA. Sən indi özün dedin ki, mən burada sənin barəndə hansısa məlumatları toplayıram.
ARAZ. Mən zarafat edirəm... Ha-ha-ha...
ZARA. Amma mən qətiyyən zarafat etmirəm... Həqiqətən, sənin gizli marşrutun barədə məlumat yığıram.
ARAZ. Mənim hansı marşrutum olub ki?..
ZARA. Sən ezamiyyətə nə vaxt çıxmısan, Araz?..
ARAZ. Bəyəm bunu sən özün bilmirsən?
ZARA. Yaxşı, elə isə deyim: sən düz on gün əvvəl evdən çıxıb demisən ki, ezamiyyətə gedirəm?.. Elə deyilmi?..
ARAZ. Yoxsa ezamiyyətdə olduğuma inanmırsan?
ZARA. Sən həqiqətən ezamiyyətdəsən. Mən bunu bilirəm. Hətta, iş yerindən də soruşmuşam.
ARAZ. Iş yerimdən? Iş yerimdə nə işin var sənin?
ZARA. Çünki sənin haraya getdiyini dəqiqləşdirmək istəyirdim.
ARAZ. Dəqiqləşdirə bildin?
ZARA. Bəli, dəqiqləşdirdim. Sən cəmi-cümlətanı üç gün ezamiyyə yerində olmusan.
ARAZ. Axı, danışmışdıq ki, mən səni burada - bu xaraba qəsəbədə gözləyim. Elə ona görə də bir az tez gəldim.
ZARA. Bəs nə üçün bir həftə tez?
ARAZ. Fikirləşdim ki, tez gedib şəraiti olan bir ev tutum... Müalicə sularına yaxın bir yerdə qalaq... Həkimlə də danışmışam, hər şey yaxşı olacaq. Bu sular çox xeyirlidir. Heç bilirsən buraya gələn nə qədər qadın tezliklə ana olub?..
ZARA. Mən ana olmaq istəmirəm.
ARAZ. Bu, lap təzə xəbər oldu ki!
ZARA. Mən istəmirəm ki, bu dünyaya sənin kimi alçaqdan uşaq gətirəm!
ARAZ. Mənim alçaqlığımı sən haradan bilirsən?
ZARA. Sən bir həftədir haradasan?
ARAZ. Sən mənimlə lap müstəntiq kimi danışırsan, Zara...
ZARA. Sən hardasan bir həftədir? Mən səndən söz soruşuram...
ARAZ. Mən sənə izah etdim ki... Mən... Mən...
ZARA. Elə isə indi mən sənə izah edim: sən düz bir həftə əvvəl ezamiyyətdə olduğun şəhərdən çıxıb bura gəlmisən. Düzdür?
ARAZ. Biz artıq bu faktı bildik.
ZARA. Sən bu hoteldə - ikinci qatda otaq tutmusan.
ARAZ. Bəli... Düzdür. Elədir... Mən... Mən düşünürdüm ki, birdən bu vaxtlar o müalicə sularına yaxın yerdə ev tutmaq mümkün olmaz... Ona görə...
ZARA. Ona görə bu hoteldə yer tutmusan, hə? Mənə görə?..
ARAZ. Təbii... Mən... Mən sənə görə...
ZARA. Ona görə ezamiyyətini burada keçirirsən, hə?
ARAZ. Axı, bu, məzuniyyət deyil, ezamiyyətdir... Mən dövlət hesabına ezamiyyətə gəlmişəm bura. Başa düş!
ZARA. Çalışıram ki, başa düşəm.
ARAZ. Üç-dörd günə ezamiyyət vaxtı qurtarır. Sabah mən qayıdıb gedirəm şəhərə. Elə işə çıxan günü məzuniyyət götürüb təzədən qayıdacağam buraya.
ZARA. Deməli, sən sabah gedirsən?
ARAZ. Hə də. Mən sənin üçün ev də danışıb kirayələmişəm. Səni lap elə indi kirayələdiyim evə aparıram. Sakit bir yerdir. Yatıb dincələrsən. Mənsə qayıdıb bir az bazarlıq edərəm.
ZARA. Kimin üçün?..
ARAZ. Özümüzçün... Sənin üçün...
ZARA. Bəs sən gecəni harda qalacaqsan?
ARAZ. Necə yəni harada? Burada...
ZARA. Burada, yəni bu hoteldə?
ARAZ. Hoteldə deyəndə ki... Bu qəsəbədə...
ZARA. Mən də bu hoteldə qalacağam.
ARAZ. Niyə ki? Əla şəraiti olan bir ev tutmuşam. Odur ey, bulaq başı, meşə ətəyidir. Indi gedərik.
ZARA. Mən burada qalacağam... Bu hoteldə. Yəqin ki, sən özün də burada qalmaq istəyirsən.
ARAZ. Mənə bir yer tapılar. Düzü, mən buranın pulunu əvvəldən ödəmişəm... Istəmirəm ki, xərcim batsın... Ona görə də...
ZARA. Hə, düz eləyirsən, qənaət yaxşı şeydir. Onda belə edərik: sən gedib qalarsan o kirayələdiyin evdə, mən isə sənin buradakı nömrəndə gecələyərəm. Hə, necədir?
ARAZ. Mən başa düşmürəm, sənin bu cür söz güləşdirmələrin nə üçündür? “Sən orada qalarsan, mən burada qalaram”...“ Mən orada yataram, sən burada gecələyərsən”. Axı, sən bununla nə demək istəyirsən?
ZARA. Mən artıq öz sözümü dedim.
ARAZ. Hansı sözü?
ZARA. Sən alçaqsan... Bax, bu sözü! Yenə təkrar edim? Sən çox alçaqsan! Sən alçaqların ən alçağısan...
ARAZ. Bilirsən ki, mən qadın tayfasına əl qaldıran deyiləm, ona görə mənim ünvanıma bu cür - ağzına və ağlına gələn sözləri deyirsən. Bilirsən ki, mən təmkinli, tərbiyəli adamam, ona görə ayaq açıb üstümə yeriyirsən.
ZARA. Mila hanı?
ARAZ. Kim?
ZARA. Alimin arvadı - Mila...
ARAZ. Alim kimdir?
ZARA. Alim - sənin dostun... Tanımırsan?
ARAZ. Alim... Mila... Hə, nə olsun ki?..
ZARA. O olsun ki, sən düz bir həftədir ki, öz yaxın dostunun arvadı ilə bir yerdəsən...
ARAZ. Hə.. O da burada ezamiyyətdədir. Bunun mənə nə dəxli?
ZARA. Sən onunla bir hoteldəsən...
ARAZ. Bu qəsəbədə cəmi-cümlətanı bir hotel var. Mən harada olmalıyam ki?
ZARA. Sən onunla bir otaqda qalırsan. Bəlkə deyəsən ki, hotelin cəmi bir otağı var?
ARAZ. Hoteldəki otaqlardan cəmi biri boşdur.
ZARA. Sən Mila ilə bir yataqda yatırsan. Bəlkə deyəsən ki, hoteldə ikiyataqlı otaq da yoxdur?
ARAZ. Yoxdur... Burada ikiçarpayılı otaq yoxdur.
ZARA. Ona görə də ikiniz bir çarpayıda yatırsız, hə?
ARAZ. Yox... Elə deyil. O, çarpayıda... Yox, çarpayıda mən yatıram.
ZARA. O, isə yerdə, hə?..
ARAZ. Hə... Sən hardan bilirsən bunu?
ZARA. Nəyi?
ARAZ. O, həqiqətən, yerdə yatmağı xoşlayır.
ZARA. O istəyir ki, altı möhkəm yerdə olsun, hə?
ARAZ. Hə də... Belə çıxır...
ZARA. Sən isə yumşaq yerdə uzanmağı xoşlayırsan, hə?..
ARAZ. Onsuz da sən özün bunu yaxşı bilirsən...
ZARA. Nəyi?
ARAZ. Mənim yumşaq yerdə yatmağı xoşladığımı... Sən özün bilirsən ki...
ZARA. Milanın - sənin can-ciyərinin möhkəm yerdə yatmağı xoşladığını da bilirəm, hə?
ARAZ. Yəqin ki, onu da bilirsən... Axı, sən Milanı yaxşı tanıyırsan.
ZARA. Hər halda mən onunla bir yataqda yatmamışam...
ARAZ. Mən də...
ZARA. Amma o, indi, bax bu dəqiqə sənin yatağında xorna çəkib yatır.
ARAZ. Ola bilər... O, yəqin ki, gecələr döşəmənin üstə - möhkəm yerdə, gündüzlərsə çarpayıda - yumşaq yerdə yatmağı xoşlayır.
ZARA. Bəs sən necə?..
ARAZ. Mən? Necə yəni mən “necə”?
ZARA. Sən isə görünür, gündüzlər bərk yerdə yatmağı xoşlayırsan.
ARAZ. Yox... Sən özün bilirsən ki, mən həmişə rahat, yumşaq yerdə yatmağı xoşlayıram.
ZARA. Deməli, həmişə rahat yer axtarırsan.
ARAZ. Rahat yer deyəndə ki... Bilirsən nə var, Zara, əzizim? Ən əsas məsələ odur ki, insanın içi rahat olsun. Yəni qəlbən...
ZARA. Yəqin ki, bu cəhətdən sən rahatsan.
ARAZ. Şübhən olmasın. Sən ürəyindən o qara-qura fikirləri çıxar at bir tərəfə. Mən öz ailəmə, öz evimə, öz işimə, öz dostlarıma sadiq adamam. Başqaları bilməsə də, sən ki, bunları yaxşı bilirsən, Zara...
ZARA. Nəyi? Sənin alçaqlığını? Hə? Bunu bilirdim. Amma ölçüsünü, dərəcəsin bilmirdim...
ARAZ. Nəyin?
ZARA. Sənin əclaflığının...
ARAZ. Sən mənim təmkinli olmağımdan sui-istifadə edirsən, Zara. Axı kimə lazımdır bu səs-küy, bu isterika? Dünya qopmayıb ki?.. Nə olub axı?
ZARA. Mən heyrət edirəm, vallah...
ARAZ. Nəyə?..
ZARA. Sən öz dostunun arvadını yoldan çıxarmısan, xəyanət etmisən... “Bərk yerdən”, “yumşaq yerdən” danışırsan... Hələ üstəlik öz ailənə, öz dostlarına sədaqətdən dəm vurursan. Özü də utanmadan, qızarmadan!
ARAZ. Yaxşı, tutaq ki, utandım, qızardım... Sonra?
ZARA. Sən necə günah işlətdiyini dərk etmək istəmirsən...
ARAZ. Tutaq ki, dərk etdim... Sonra? Sonrası nə olsun?
ZARA. Heç olmasa təqsirini, xəyanətini etiraf et.
ARAZ. Tutaq ki, etiraf etdim... Sonra?
ZARA. Sənin hər cür sifətin varmış, Araz...
ARAZ. Olsun... Sonra...
ZARA. “Sonra”... “Sonra”... Mən özümü qoyuram bir kənara. Mən yoxam... Bəs Mila? O nə etməlidir? O, Alimə nə deməlidir?..
ARAZ. Nə deməlidir? (Pauza.) Məsələn, sən Milanın yerinə olsaydın nə deyərdin öz ərinə?.. Və yaxud nə edərdin? O da elə o cür...
Musiqi. Onlar əl-qolla nəsə danışırlar. Musiqi qəfildən susur.
ZARA. Bəs Alimin yerinə sən özün olsaydın nə edərdin?
ARAZ. “Nə edərdin?..” Mən nə edərdim?.. Nə edərdim ki? Yəqin ki, nəsə edərdim...
ZARA. Öz arvadına nə deyərdin?
ARAZ. Sənə?
ZARA. Mənə niyə? Öz arvadına - Milaya...
ARAZ. Hə... Milaya... Hə də... Mən Alim olanda şübhəsiz ki, arvadım da Mila olmalıdır.
ZARA. Sən onunla necə rəftar edərdin?
ARAZ. Mila ilə?.. Mən Alim olsaydım... Alimin yerinə mən olsaydım. Mən arvadım Milanın xəyanət etdiyini bilsəydim nə edərdim? Bəs belə olan halda sən Milanın yerinə özün olsaydın nə edərdin?
ZARA. Mən? Mən nə etməliydim?..
ARAZ. Hə də, sən... Sən öz ərinlə nə cür rəftar edərdin?
ZARA. Mən Milanın yerinə olsaydım hər şeyi etiraf edərdim.
ARAZ. Nəyi - hər şeyi?..
ZARA. Yad kişi ilə münasibətimi... Bəs sən? Sən nə edərdin? Niyə susursan, Araz? E-e-e... Alim...
ARAZ. Mən isə deyərdim ki, Mila, mən sənin xəyanətini heç cür bağışlaya bilmərəm. Zara, etiraf edim ki, mən Araz kimi nə qədər yumşaq olsam da, Alim kimi amansız olardım... Bilirsən niyə? Özün bilirsən ki, mən Alimi yaxşı tanıyıram. O, zahirən nə qədər şən, deyib-gülən olsa da, əslində öz arvadına qarşı qəddar, hətta deyərdim ki, sadist bir adamdır. Yəqin ki, o, öz arvadının xəyanətini eşidib az qala dəli olardı.
ZARA. Alimi mən də pis tanımıram... O, həqiqətən ailədə çox sərt adamdır. Yoxsa sənin kimi... Nə sərtliyin bilinir, nə də mərdliyin... Nə ətsən, nə də balıq...
ARAZ. Mənim kimi kişiləri gündüz çıraqla axtarsalar tapa bilməzlər... Mən təmkinli, ağıllı, ləyaqətli, sakit... Qadınlar belə kişilər üçün sinoy gedirlər. Təkcə sən mənim qədrimi bilmirsən...
ZARA. “Sakit”… “Təmkinli”... Tüpürüm sənin təmkininə. Kişinin evdə zəhmi, ailədə prinsipiallığı olmalıdır...
ARAZ. Alim kimi... Hə?...
ZARA. Bəli! Qoy lap olsun Alim kimi...
ARAZ. Ha-ha-ha... Alim kimi “kişi”...
ZARA. Bəli! Alim kimi kişi...
ARAZ. Bəlkə onda sən də Mila kimi qadın olaydın?..
ZARA. Nədir, indi Milanı da ələ salırsan?..
ARAZ. Yox. Qətiyyən. Mila yaxşı qadındır...
ZARA. Bəs Alim pis kişidir? Niyə qorxursan, Araz?..
ARAZ. Mən?
ZARA. Niyə suala cavab vermirsən? Sən Alim olsaydın...
ARAZ. Sən isə Mila olsaydın...
ZARA. Mən sənə dedim ki, əgər Mila olsaydım, hər şeyi etiraf edərdim. Bəs sən?..
ARAZ. Mən də sənə dedim ki, Alimin yerinə olsaydım və arvadım xəyanət etsəydi, mən bunu qətiyyən bağışlaya bilməzdim. Əlbəttə, əgər xəyanət etsəydi...
ZARA. Bunu bildik... Bağışlaya bilməzdin... Sonra?
ARAZ. Sonra? Ta nə “sonra”?
ZARA. Yəqin ki, Milaya tüpürüb, evdən çıxıb gedərdin, hə?
ARAZ. Evdən gedərdim? Mən? Alim olsaydım?
ZARA. Hə, Alim olsaydın...
ARAZ. Əgər Alim olsaydım... Əgər ortada xəyanət məsələsi olsaydı... Onda... O vaxt mən çox amansız bir qərar çıxarardım.
ZARA. Necə? Ha-ha-ha... O, necə “qərar”olardı? De, biz də bilək. De, Alimçik”. Nə edərdin, hə?..
ARAZ. Mila-a-a...
Alimin səsi guruldayır, əks-səda verir. Araz və Zara səhnənin dərinliyinə gedirlər. Orkestr çalır. Çalğıçılar görünmür, amma musiqi alətləri rəqs edən adamlar kimi atılıb-düşür. lüstrlər fırlanır. Projektorların işıqları divarlara vurulmuş şəkillərin üstündə çarpazlaşır. Araz və Zara qaranlıqda əl-qol ata-ata danışırlar. Dirvarlarda tül pərdə arxasından rəqs edən kölgələr sürünüb keçir.
Pərdə
İkinci hissə
Birinci hissənin finalındakı məkan. Əyalət hotelinin restoranı. Səhnənin kənarında üstü içki şüşələri və meyvə vazları ilə bəzənmiş stol. Araz və Zara iti addımlarla səhnənin önünə gəlirlər. Bu səhnədə artıq onlar başqa ampluada çıxış edirlər: Araz öz “ifasında” əsasən Alimi, Zara isə Milanı təqlid edir - “oynayır”. (Əslində Araz həm də “Araz”ı, Mila da “Mila”nı oynayır). Indi onların hərəkət və jestləri dəyişib, danışıq tempi sürətlənib.
ARAZ. Mila!.. (Onun səsi əks-səda verir.) Mila... Mən səni heç cür bağışlaya bilmərəm, Mila!
ZARA. Sən deyəsən həqiqətən özünü Alimin yerində təsəvvür edirsən, Araz?
ARAZ. Sən özün soruşmursan ki, mən özümü Alimin yerində necə təsəvvür edərdim? Mən isə sənə deyirəm, yəqin ki, o vaxt çox amansız qərar çıxarardım.
ZARA. O, necə “qərar” olardı? De, biz də bilək, Araz, e-e-e... Alimçik...
ARAZ. O vaxt mən sənin... Mən səninlə... Offf...
ZARA. Elə mən də sənin... Mən də səninlə...
ARAZ. O vaxt mən əvvəlcə sadəcə olaraq soruşardım: Mila, əzizim, Miliçka, de görüm, Araz kimdir?
“ZARA”. Araz? Mən də eyni tonla soruşardım: necə yəni Araz kimdir?.. Bəyəm sən özün Arazı tanımırsan? Məncə, o sənin dostundur...
“ARAZ”. Bəs sənin nəyindir?
“ZARA”. Mənim? Mənimsə iş yoldaşımdır...
“ARAZ”. Bəs sən buraya, bu qəsəbəyə nə üçün gəlmisən, Mila?
“ZARA”. Mən? Bəyəm sən özün bilmirsən ki, mən nə üçün gəlmişəm? Mən mədən sularının tədqiqi ilə məşğulam...
“ARAZ”. Amma sən burada başqa şeylərin tədqiqi ilə məşğul olursan...
“ZARA”. Alimçik, unutma ki, sən öz arvadınla danışırsan...
“ARAZ”. Unutma ki, sən də öz ərinlə danışırsan...
“ZARA”. Olsun... Mən öz ərimə həmişə sədaqətli olmuşam.
“ARAZ”. Sən? “Ər”? Heç utanıb-qızarırsan? “Sədaqət”?..
“ZARA”. Hər şeydən əvvəl, unutma ki, sən qadınla danışırsan, Alim!
“ARAZ”. Sonra?
“ZARA”. Sonra? Nə “sonra”?
“ARAZ”. Qancıq!
“ZARA”. Nə?.. Sən mənə deyirsən bu sözü?..
“ARAZ”. Məncə, burada səndən başqa qancıq yoxdur!
“ZARA”. Sən nə haqla?.. Sən... Alim... Alimçik...
“ARAZ”. De görüm, sən öz ərinə nə üçün xəyanət etmisən?
“ZARA”. Öz ərimə?.. Mən?..
“ARAZ”. Bəli, öz ərinə? Bəlkə sən nədənsə narazısan? Bəlkə məndə səni qane etməyən nəsə var? Bəlkə mən... Bəlkə mən kişi deyiləm?
“ZARA”. Axı, kim deyir ki, sən kişi deyilsən?
“ARAZ”. Elə isə səni başqa bir kişinin yatağına çəkib aparan nədir? Bəlkə onu da bilmirsən ki, sənin yatağındakı o kişi mənim dostumdur?
“ZARA”. Yalandır!
“ARAZ”. Yalan olan nədir? Axı, sən bir həftədir ki, mənim dostumla bir hoteldə, bir otaqda, bir yataqdasan!.. Bu, yalandır?..
“ZARA”. Yalandır!
“ARAZ”. Bəlkə mən buraya şahid dəvət edim?
“ZARA”. Sən mənə daha çox inanırsan, yoxsa hansısa yalançı şahidə?
“ARAZ”. Artıq mən Arazla söhbət etmişəm.
“ZARA”. Nə olsun ki?
“ARAZ”. O deyir ki, mən sənin arvadınla bir yerdə gecələmişəm.
“ZARA”. Nə olsun ki? Sonra...
“ARAZ”. Nə sonra?
“ZARA”. Arazın arvadı da səninlə bir yerdə gecələyə bilər...
“ARAZ”. Deyəsən, ya mənim başım xarab olub, ya da ki, sənin...
“ZARA”. Alim... Alimçik... Əzizim...
“ARAZ”. Deyəsən, həqiqətən qadınlar iblisdən bir gün əvvəl dünyaya gəliblər...
“ZARA”. Kişilərsə dünyanın sonuncu iblisidir. Həqiqətən...
“ARAZ”. Nəsə qulaqlarıma inanmıram.
“ZARA”. Nə üçün?
“ARAZ”. Hələ danışmağa dilin də var.
“ZARA”. Bu sözləri demək üçün gəlmisən mənim arxamca?
“ARAZ”. Yox, təkcə onunçün gəlməmişəm.
“ZARA”. Bəlkə öz əməllərini etiraf etmək üçün gəlibsən bura?
“ARAZ”. Mən hansı əməllərimi etiraf etməliyəm ki?
“ZARA”. Deyirəm bəlkə hər gün evə sərxoş gəlməyinin, gözəlçələrlə yaşadağın eşq macərəlarını bütün çılpaqlığına qədər danışmağının, məni döyüb təhqir etməyənin əzabını-ağrısını çəkdiyin üçün tövbə etməyə gəlmisən bura.
“ARAZ”. Deməli, sən bütün bunların hayıfını çıxmaq üçün gedib girmisən mənim dostumun ağuşuna, hə?
“ZARA”. Mən heç kəsin ağuşuna girməmişəm, Alim...
“ARAZ”. Mən öz faktlarıma inanım, yoxsa sənə?
“ZARA”. Nəyə inanmağın sənin öz işindir... Amma mən bir şeyi bilirəm ki, Arazın arvadı ilə birləşib mənə quyu qazmaq istəyirsiniz?
“ARAZ”. O, kimdir elə?
“ZARA”. Zaranı deyirəm. Bəlkə tanımırsan onu?
“ARAZ”. Bura bax, Mila, mənə heç kəsin yardımı lazım deyil... Mən yalnız həqiqəti sənin öz dilindən eşitmək istəyirəm. Niyyətim budur.
“ZARA”. Həqiqətin üzü bir olur...
“ARAZ”. Sənin üzün kimi, hə? (Pauza.)Doğrudanmı? Deməli, bütün bunlar həqiqətdir...
“ZARA”. Mən o ifritənin gözlərini çıxaracağam...
“ARAZ”. Kimin?
“ZARA”. Zaranın... Alçaq qadın, sən öz ərini bu qədər qısqanırsan, onu nə üçün gözündən kənara qoyursan? Mənim haqqımda niyə dedi-qodu yayırsan? Niyə öz ərinlə yox, mənimlə haqq-hesab çürütmək istəyirsən?..
“ARAZ”. Bunu onun özündən soruş...
“ZARA”. Əlimə keçir ki?.. Qaçıb hansısa siçovul deşiyinə girib...
“ARAZ”. Odur ey, Zaranın özü gəldi...
“ZARA”. Hanı?.. Onu deyirsən? Hə, o özüdür... Bəs niyə bu geyimdədir?.. Elə bil bal rəqsinə gedəcək. Bura gəl, Zara... Gəl, niyə çəkinirsən, gəl...
Araz (indiki halda “Alim”) və Zara (indiki halda “Mila”) irəli çıxıb guya “Araz” və “Zara”nı “qarşılayır”lar. Təbii ki, heç kəs gəlmir; bu, virtual “gəlişdir”.
Bundan sonrakı səhnədə Zara və Araz bir çox hallarda “ikiləşirlər”: Zara həm də “Mila”, Araz isə həm də “Alim” olur.
“ARAZ”. Araz da gəldi. Qoy gəlsin... Mənim indiyəcən ondan gizlin bir sözüm olmayıb. Araz, keç bu yana. Onsuz da mən bu məsələnin axırına bu gün çıxmalıyam. (“Araz”ı təqlid edir). “Hansı məsələnin”? (Pauza.) Hansı məsələnin? Bilmirsən söhbət hansı məsələdən gedir? Nə, deyilənlərə inanmayım? Bunlar bizi gözügötürməyənlərin uydurmasıdır?
Ötəri musiqi parçası.
“ZARA”. Araz, bura bax, bütün bu oyunların arxasında sənin bu gözəlçən dayanır. Əlbəttə, Zaranı deyirəm. Burada ondan başqa gözəlçə var ki?
Ötəri musiqi.
“ARAZ”. Necə yəni “deyilənlərə inanma! “ (Araz “Araz”ı yamsılayır). “Bunlar bizi gözügötürməyənlərin uydurmasıdır” . Xeyr, Araz, burada uydurma-filan yoxdur.
Pauza. Ötəri musiqi.
“ZARA”. Əlbəttə, uydurmadır. (Yamsılayır). “Sən vaxtilə Arazı sevmisən”. Sən hansı sevgidən danışırsan, Zara? Düzdür, mən Arazla bir idarədə işləyirəm. Amma bunun bizim münasibətimizə heç bir dəxli yoxdur. Araz mənim iş yoldaşım, əriminsə çoxillik dostudur. “Kəs səsini!” Nə? Sən özün kəs səsini!
Gərgin musiqi.
“ARAZ”. Zara, sən sakit ol... Qoy mən də sənin ərinə - Araza öz sözümü deyim. Bura bax Araz, belə görürəm ki, biz qətiyyən dost-zad olmamışıq. Bütün bu baş verənlər sübut edir ki, sən mənim evimə, ailəmə tamamilə ayrı niyyətlə baş çəkirmişsən... Yox, yox, and-zad içmə. Onsuz da mən səndən şübhələnmişdim. Amma təsəvvür edə bilməzdim ki, sən bu qədər... Dayan, dayan... Hara getmək istəyirsən? “Sən müstəntiqsən bəyəm?” Bəli, indi mən müstəntiqəm, sən isə mütəhhim... Səni heç yerə buraxan deyiləm. “Mən namuslu adamam”. “ Kim? Sən? Sənin namuslu adam haqqında adi təsəvvürün belə yoxdur. “Mən əxlaqlı adamam”. Sənsən əxlaqlı adam? Ha-ha-ha... Görünür, alçaqların, əxlaqsızların da öz əxlaq kodeksi olurmuş. “Təhqirə keçmə”. Paho! Şəxsiyyətə bir bax...
“ZARA”. Nə? Nə deyirsən, Mila? “Mən həmişə hiss etmişəm ki, sən mənə qibtə, paxıllıq edirsən. Bəlkə səhv edirəm?” Paho! Mən sənin nəyinə paxıllıq etməliyəm ki? Hə? “Bəlkə elə buna görə ərimi caynağına keçirməyə çalışmısan?“ Araz, sən necə kişisən ki, öz arvadının öhdəsindən gələ bilmirsən? Niyə susursan? Yoxsa qorxursan? Ay qız, bəs sən necə qadınsan ki, öz ərinin öhdəsindən gələ bilmirsən? “Ərimi yoldan sən çıxarmısan!” Mən? Eşidirsən də, Araz? Eşidirsən arvadının dillərini? Aman Allah, bunlar necə ər-arvaddır?.. Alim, sən ki, hər şeyi görüb eşidirsən!.. Bir bu ləçərə bax!
Pauza. Gərgin musiqi.
“ARAZ”. Mən o kişilərdən deyiləm ki, öz binamusluğumu özümə bağışlayım. Buna hamınız arxayın ola birlərsiniz.
“ZARA”. Mən də heç bir təhqiri özümə bağışlaya bilmərəm. Nə deyirsən? “Oğru elə bağırdı ki, doğrunun bağrı yarıldı”. Sən əsl pravakatorsan, avantüristsən, Zara! Qadın olasan, özün də bu qədər mənəviyyatsız olasan. “Kim?“ “Mən?” Yox bir, mən! Əlbəttə, sən. Haray-həşir salıb ərimi iş-gücündən eləmisən. Özün min bir hoqqadan çıxırsan, amma başqalarını hoqqabaz hesab edirsən. Bax sən busan, Zara...
“ARAZ”. Araz, biz kişiyik, gəl kişi kimi də danışaq. Allaha şükür, indiyəcən bir-birimizdən gizli bir sirrimiz olmayıb. Sən özün bilirsən ki, mən yeyib-içən, kefkom bir adamam. Boynuma alıram... Qadınlara da biganə deyiləm. Qoy lap Mila da eşitsin. Görürsənmi, heç nəyi heç kəsdən gizlətmirəm. Hətta Miladan da... Amma, qəribə də olsa hamı səni tamamilə məndən fərqli bir adam kimi tanıyır. Hətta, çoxları məndən təəccüblə soruşur ki, sizin dostluğunuz, ünsiyyətiniz necə baş tutur? Birimiz kefcil, birimiz ciddi... Birimiz təmkinli, birimiz çırtqoz. Indi mən cırtqoz sən təmkinliyə sual edirəm: mənə, mənim namusuma sataşmaqda sənin məqsədin nə olub?
“ZARA”. Alim, xahiş edirəm bu “namus” söhbətini qurtar.
“ARAZ”. Mila!
“ZARA”. Alim!
“ARAZ”. Mila, mən bu gün hər şeyi aydınlaşdırmalıyam. Mən dost xəyanətini heç vaxt bağışlaya bilmərəm. Özü də söhbət təkcə bədənin yox, həm də ruhun - mənəviyyatın xəyanətindən gedir. Nə? Nə deyirsən, Araz? “Sən ağlını itirmisən”. (Pauza.)Mən ağlımı itirmişəm? Hə, belə deyirsən?..
Gərgin musiqi.
“ZARA”. Məsələ heç də sənin düşündüyün kimi deyil, Alim. Bütün bu işləri qaynadan bax budur: Arazın sevimli arvadı. (Pauza). “Mumla!” Sən özün mumla! “Bəyəm sən ər qədri bilənsən?” Yox bir, bəlkə sən özün ər qədri bilənsən? Paho, bilməmişik!
“ARAZ”. Mən bu baş verən işlərdən heç nə anlamıram. “Mən də...” Elə sən də heç nə dərk etmirsən, Araz, hə? Sən gözünün içinə qədər yalan deyirsən! Sənin Mila ilə əvvəllər də əlaqən olub. Mənə bütün bunlar barədə indi məlumat çatıb. Görünür, bu vaxtacan qanmaz olmuşam... Nadan olmuşam...
“ZARA”. Alim! Alimçik... Sən nə danışırsan?
“ARAZ”. Mila! Mumla... Sənin danınşmağa haqqın yoxdur, Mila...
“ZARA”. “Düz deyir”... Nəyi düz deyir, ay ləçər? Zara, sən məndən hayıf çıxırsan! Mən bunu yaxşı bilirəm!..
“ALIM”. Axı, biz həmişə bir ailə kimi olmuşuq... “Elədir”. Elədir?
Həzin musiqi.
“ZARA”. “Elədir”... Elə olan nədir?..
“ALIM”. Bizim yaxşı-pis günlərimiz bir yerdə keçib... “Elədir”.
Musiqi sədası tədricən artır.
“ZARA”. Nə? “Görünür, bu dostluq kimlərəsə sərf etməyib”. Öləsən səni... Sən əsl aravuransan...
“ARAZ”. Ziyafətlərə, tədbirlərə bir yerdə getmişik... “Elədir” .Əlbəttə, elədir...
Bal rəqsi ifa olunur.
“ZARA”. Yalandır, hər şey yalandır... Nə deyirsən, Zara? (Pauza.) “Sən yalançısan”... Sən özünsən yalançı. “Sən Tanrı qəzəbinə gələcəksən!” Kəs səsini. Mən səni boğub öldürərəm, Zara. Deyəsən, sən məni hələ düz-əməlli tanımırsan?
Musiqi sədası artır.
“ARAZ”. Birlikdə oxumuşuq, birlikdə oynamışıq... Birgə deyib-gülmüşük... Çoxları bizə qibtə ediblər. Hətta, aramızda söz aparıb-gətirənlər də olub. Amma şəxsən mən heç nəyə fikir verməmişəm... Bilirsiniz ki, mən məclisdə şən adamam. Həmişə dedi-qodudan, söz-söhbətdən uzaq gəzməyə çalışmışam... Mənim işim-gücüm yemək-ismək, sağlıq demək olub. Özlüyümdə fikirləşmişəm ki, bəlkə də sənin təmkinli olmağın mənim cırtqozluğumu tamamlayır. Axı, mənfi və müsbət qütblər daim bir-birini cəzb edib. Mən səni öz varlığım qədər sevmişəm, Araz... Sənin arvadını öz bacım hesab etmişəm. Bunu, hətta, sənin arvadın Zara da təsdiq edə bilər.
Musiqi sədası artır. Səhnədə çalğıçılar olmasa da musiqi alətləri atılıb-düşür. Lüstrlər yellənir, fırlanır. “Zara” (o, həm də Miladır) ilə “Araz” (o, həm də Alimdir) qol-qola tutub rəqs edirlər. Sonra onlardan hər biri bir musiqi alətini götürüb sinəsinə sıxır. “Zara” (indiki halda Mila) saksafonla, “Araz” isə (indiki halda Alim) klarnetlə “rəqs edir”. Sonra onlar alətləri öz yerinə qoyub təzədən birgə rəqs edirlər. “Araz” (Alim) “Zara”nın (Milanın) əlini öpüb səhnənin kənarına qoyulmuş stolun üstündəki şampan şüşəsini götürür. Şüşənin ağzını açır. Şampan köpüyü ətrafa yayılır. “Araz” (indi Alim) fujerlərə şampan şərabı süzür. Götürüb içir. Sonra “Zara”ya (Milaya) içməyi təklif edir. Qadın könülsüz halda fujeri başına çəkir. “Araz” (Alim) stolun üstündəki iki dolu fujeri götürüb musiqi alətlərinə yaxınlaşır. Şampan şərabının qalanını alətlərin - saksafonla klarnetin “boğazına” tökür: Guya “Araz” və “Zara”nı içirdib sərxoş etmək, bununla da onlardan qisas almaq istəyir. Musiqi alətləri sanki daha şövqlə, daha ucadan səslənir. “Araz” (Alim) gülə-gülə stola yaxınlaşır, fujerləri doldurub yenə içir. Sonra stoldan aralanıb “Zara”ya (indiki halda Milaya) yaxınlaşır, şaqqanaq çəkib əlini-əlinə vurur.
“ARAZ”. Ha...
“ZARA”. Ha...
“ARAZ”. Ha-ha...
“ZARA”. Ha-ha...
“ARAZ”. Ha-ha-ha...
“ZARA”. Ha-ha-ha...
“ARAZ”. Ha-ha-ha-haaa...
“ZARA”. Ha-ha-ha-haaa...
“ARAZ”. Ha-ha-ha...
“ZARA”. Ha-ha-ha...
“ARAZ”. Ha-ha...
“ZARA”. Ha-ha...
“ARAZ”. Ha...
“ZARA”. Ha...
“ARAZ”. Bax belə...
Musiqi tədricən azalır.
“ZARA”. Yoruldun?..
“ARAZ”. Hə... Yox... Ha-ha-ha... Amma bu cür deyib-gülməyim qətiyyən mənim binamusluğuma haqq qazandıra bilməz. Elə sənin də... Bildin, Araz?.. Nə olsun ki, biz barellərlə araq-çaxır içmişik? Nə olsun ki, bir-birimizin yolunda ətək-ətək pullar xərcləmişik? Bunların heç biri mənə özümü və səni bağışlamağa əsas vermir, Araz...
“ZARA”. Alim, deyəsən sən sərxoşsan...
“ARAZ”. Nə olsun ki, Mila? Mər sərxoş olanda ağlım daha iti işləyir...
“ZARA”. “Nə? Nə deyirsən, Zara? “Alim, yaxşısı budur, sən mənim ərimə yox, öz arvadınla haqq-hesab çürüt” . Aravuran ləçər! Sən öz yalanlarınla mənim ərimin baş-qulağını aparıb özünçün xal yığmaq istəyirsən. Sən istəyirsən ki, qan tökülsün. Mən səni məhv edəcəyəm! Mən səni didib-parçalayacağam! Dayan! Hara qaçırsan?.. Dayan deyirəm sənə...
“Zara” (indiki halda Mila) sanki kimisə, daha doğrusu virtual “Zara”nı “qovur”. Elə “qova-qova” da səhnəni tərk edir.
“ARAZ”. Hə, Araz, məncə indi biz ikilikdə daha səmimi ola bilərik. Elə deyilmi? (Gəzişir, var-gəl edir.) Iki dost, iki kişi... Yox, biz indi dost deyilik. Bizi artıq heç kişi də adlandırmaq olmaz. “Bəyəm biz düşmənik?” Hər halda sən mənim düşmənimsən. Qaşlarını niyə çatırsan? Bəs düşmən necə olur? Sən mənim namusuma sataşmısan. Yalnız kinofilmlərdə, teatr tamaşalarında belə şeylərin üstündən sükutla keçmək olar. Amma biz kino qəhrəmanları deyilik axı, Araz. (Musiqiyə uyğun hərəkət edir.) Mən var-dövlət yığmamışam ki, öləndə onun dərdini çəkəm. Bu dünyada nə qazanmışamsa hamısını keyfə-damağa, dost-tanışla, qohum-əqrəbaya xərcləmişəm. Amma öz adımı həmişə qorumağa çalışmışam. Düzdür, kefimə düşəndə arvadı söymüşəm də, döymüşəm də. Öz arvadımdır. Özüm bilərəm. Bütün bunlar evin içində olub. (Dayanır.) Amma el-obada hamı bilib ki, Alimin gözəl ailəsi, namuslu arvadı var. Alim də, Mila da çoxlarına nümunə olub. Amma indi belə çıxır ki, biz başqaları üçün başqa cür “nümunə” olmalıyıq. Ta bundan sonra adamlar mənə işarə edib gizli bir istehza ilə “bu, Milanın əridir”, - deyəcəklər. Elə Milaya da “bu, Alimin arvadıdır”, - deyə rişxənd edəcəklər. Mən binamusluğu həzm edən kişilərdən deyiləm, Araz. Bunu başqaları bilməsə də, sən bilməli idin. (Sanki kiminsə qarşısında dayanıb əlini onun “çiyninə” qoyur.) Susursan, hə? Əlbəttə, susmalısan. Çünki mənim qarşımda günahkarsan. Deyəsən, əsirsən, titrəyirsən... Çünki qorxaqsan... Mən səni belə bilməzdim. (Yaxınlıqdan qadın (Zaranın - o, indi “Mila”dır) səsi, hay-küy eşidilir.) Dayan, dayan, tələsmə. Sən bu vücudunla mənim arvadımı ram eləmişdin, hə? Bu əllərlə onu əzizləyirdin, hə? Sən bu axmaq qafanı onun sinəsinə qoymuşdun, hə? (Sanki kiminsə “boğazından” yapışır.) Indi nəfəsini kəsəcəyəm sənin. (Boğulan adamın xırıltısı) eşidilir). Əclaf! (Sanki kiminləsə əlbəyaxa olur). Heç yerə qaça bilməyəcəksən! Sən mənim əlimdən qurtula bilməzsən, Araz. Dayan!..
Bundan sonra “qovdu-qaç” səhnəsi. Elə bil ki, “Araz” (indiki halda o, Alimdir) kimisə qovur. Musiqi onun hərəkətlərini müşayiət edir: sürətli, gərgin, çılğın, əsəbi ritmlər səslənir. “Araz”ın (yəni Alimin) ayağı tez-tez səhnədəki alət və əşyalara toxunur: stullar aşır, lüstr yellənir. Sonra o, sanki qovduğu şəxsi (“Arazı”) “tutur”, “onunla” “əlbəyaxa” olur, “süpürləşir”; o, gah “yıxır”, gah da özü yıxılır.
Musiqi səsi daha da artır. Qaça-qaça “Zara” gəlir. (Indiki halda, o, Miladır). O da kimisə (daha doğrusu Zaranı) “qovur”, nəhayət, “qovduğunu” “tutur”, “tutduğu” “qadın”ın “saçından” (“hörüyündən”) “yapışıb” sürüyür. Qadın və kişi səs-küyü, haray, nalə və fəryad səsləri eşidilir.
“Zara” (indiki halda Mila) qadını (Zaranı) “sürüyə-sürüyə” “aparır”. “Araz” (indiki halda Alim) rəqibini (Arazı) yumruqla “vurub” “yerə sərir”, onu “təpikləyir”. Hiss olunur ki, yerdə yıxılmış “adam” “durub” “qaçır”; “Araz” həmin “adam”ı “qovur”. O, elə qaça-qaça stolun üstündəki iri bıçağı qapıb qovduğu “adamın” “arxasınca” cumur. Nəhayət, “onu” “yaxalayır”. Həmin “adamın” “boğazından” “yapışıb” bıçağı var gücü ilə “onun” “sinəsinə” sancır. Qışqırıq, fəryad səsi. “Araz” (indiki halda Alim) bıçağı geri çəkir, qəzəblə yerə “ sərilmiş” “adama” baxır. Əlindəki bıçağın “qanını” ovcunun içində təmizləyir; deyəsən, bıçaq yaxşı “təmizlənmir”, əlini cibinə atıb iri ağ dəsmal çıxarır. Bıçağın ağzını dəsmalla “təmizləyir”. Sonra dəsmala baxır: ağ dəsmal qıpqırmızı qana bulanıb. O, diz üstə yerə çöküb qanlı dəsmalı “öldürdüyü” “adamın” “sinəsinə” - “yarasına” basır. Geri çəkilir.. “Araz” (yəni Alim) dəlicəsinə qəhqəhə çəkir. Təzədən irəli yeriyib “öldürdüyü” “adamın” “nəşi önündə” diz çökür; əli ilə “onu” axtarır, Dizin-dizin sürünərək “ölünün” arxasınca iməkləyir. Amma hiss olunur ki, əli boş-boşuna “axtarış” aparır, “öldürülən” “adam” “yerində” “yoxdur”, harayasa “qeyb olub”. “Araz” (yəni Alim) ağzıüstə düşüb hönkürür.
Qəfildən musiqi kəsir. “Zara” (yəni Mila) gəlir. Indi o, matəm geyimindədir. Eşidilən yeganə səs indi qadın ayaqqabılarının taqqıltısıdır: taq-taq... tuq-tuq-tuq... Qadın (“Zara” - indiki halda Mila) çox asta addımlarla, sanki uça-uça gəlir. Əlini uzadıb yerə uzanmış “Araz”ın (yəni Alimin) başına sığal çəkir. Sonra diqqətlə yerdəki “qanlı” bıçağa baxır. Kənara atılmış dəsmalı götürərək bıçağın ağzını silir. Dəsmalı bıçağın üstünə atır. Qadın “Araz”ın (yəni Alimin) qolundan tutub ayağa durğuzur. Hər ikisi diqqətlə, həm də nifrətlə bir-birini süzürlər. Matəm musiqisi səslənir. Bu əsnada yerdəki qanlı dəsmal və bıçaq yavaş-yavaş yuxarıya doğru qalxır; sanki külək onları yelləyə-yelləyə bir “dəlil-sübut” kimi harayasa aparır. Musiqi get-gedə yüksəlir. “Araz” (Alim) və “Zara” (yəni Mila) qorxu və heyrət içərisində “uçan” dəsmal və bıçağın arxasınca baxır, əyilə-əyilə gedib, gözdən itirlər. Az sonra səhnədəki şampan şüşəsi, onun arxasınca musiqi alətləri - klarnet və saksafon və s... də havaya “uçur”. Musiqi tədricən azalır. Projektorların işığı səhnənin ortasında heykəl kimi donub qalmış “Zara” ilə “Araz”ın (indiki halda Alim və Milanın) üstünə düşür.
Göy gurultusu.
Yağış.
Çaxan şimşəyin şəfəqləri.
Yanıb-sönən işıqlar.
Kənarda qəfildən “zühur edərək” işıqlandırılmış tanış eyvan; bu, tamaşanın əvvəlindəki məkandır - əyalət mehmanxanasının ikinci qatı.
Birinci qat hələlik görünmür; daha doğrusu, binanın aşağısı zülmət içində “əriyib”.
Projektorlar “tuneldə” azmış Zara ilə Arazın üstünə tuşlanıb. Hər ikisi birinci hissədəki qiyafədə: “qocalıblar”. Onlar sanki düşdükləri zülmətdən xilas olmaq üçün yol arayırlar. Uzaqdan asta, həzin musiqi sədası eşidilir.
ZARA. Görəsən, bu yağış nə vaxt kəsəcək?
ARAZ. Bu, sizdən asılıdır.
ZARA. Mənim göylərlə əlaqəm yoxdur...
ARAZ. Mən o eyvana keçmək istəyirəm.
ZARA. Bura çox soyuqdur.
ARAZ. Həm də damır... Bir az aşağı enmək lazımdır.
ZARA. Aşağı... Heç burada aşağı ilə yuxarı fərqlənir ki?..
ARAZ. Bura aşağının yuxarısıdır.
ZARA. Heç nə anlamıram... Yox ey, yuxarının aşağısıdır...
ARAZ. Bura zirzəmidir... (Əyilir.)
ZARA. Zirzəmi?..
ARAZ. Hə, zirzəmidir... Amma bu zirzəmi həm də çardaqdır...
ZARA. Heç çardaqda da zirzəmi olar?
ARAZ. Olanda hər şey olur... Bax oraya çıxmaq, yox ey, enmək lazımdır...
ZARA. Axı, o tərəfə yol yoxdur. (Belini əyir.)
ARAZ. Hə... Yol yoxdur... Arada yarğan vap. Gərək hoppanıb keçək.
ZARA. Mən hoppana bilmərəm... Qoxuram...
ARAZ. Əlinizi verin mənə...
ZARA. Mənim əlimə naməhrəm əli dəyə bilməz!
ARAZ. Onda özünüz təkbaşına hoppanın. “Naməhrəm”ə bir bax!
ZARA. Geri çəkilin!
ARAZ. Gözünüzü yumun, yıxılarsız...
ZARA. Hopp... (Hoppanır.) Indi mən bu taydayam. Siz də tullanın... “Hopp” eləyin...
ARAZ. Bəs, bayaq hoppana bilmirdiniz? Amma indi ceyran kimi hoppandınız. Qadınların hamısı belədir: hoppanmaqda kişilər onlara çata bilməz Görüm mən də atlana bilirəm, ya yox...
ZARA. Ehtiyatlı olun... Aradan çay axır... Bəlkə də seldir... Belə yağışın elə də seli olar...
ARAZ. O, axıb gedən zaman çayıdır...
ZARA. “Zaman çayıdır”?..“ O, nə çaydır elə?..
ARAZ. O çayın o üzündəkilər ayrı bir vaxtda yaşayırlar...
ZARA. Onda belə çıxır ki, indi biz ayrı-ayrı zamanlarda yaşayırıq?..
ARAZ. Əlbəttə... Görüm, mən də o tərəfə - sizin yanınıza hoppanıb keçə bilsəm...
ZARA. ... onda biz birlikdə, bir zamanda olacağıq, hə?
ARAZ. Yox... Biz yalnız o axıb gedən zaman çayının içində - eyni bir axarda üzsək, birlikdə ola bilərik...
ZARA. Elə isə hərəmiz bir sahildə dayanaq...
ARAZ. Yox, mən o taya hoppanıram. Hoppp... (Hoppanır). Deyəsən
bu tərəfə keçə bildim. Amma gərək hər ikimiz o çayın içində olaydıq...
Musiqi səsi tədricən artır. Projektorun işığı təkcə Zaranın üstünə düşür; o, hiss olunacaq dərəcədə yaşlı və qüssəli görünür. Qadın asta, ehtiyatlı addımlarla eyvana qalxır. Məhəccərə söykənib diqqətlə uzaqlara baxır. Az sonra işıq Arazın üstünə düşür; onun əlində əsa var. Araz da Zara kimi məhəccərə söykənib diqqətlə uzaqlara (amma əks tərəfə) baxır. Sonra onlar baxışlarını uzaq nöqtədən çəkib əvvəlcə hürkək-hürkək, sonra isə diqqətli nəzərlərlə bir-birilərini süzürlər.
ZARA. Yağış yağacaq.
ARAZ. Cəhənnəmə yağsın, gora yağsın... Yağışdan çıxanın yağmurdan nə qorxusu?
ZARA. Adətən yağışlı havada ahıl adamların sümüyü sızıldayır.
ARAZ. Ürək sızıltısının yanında sümük sızıltısı toya getməlidir.
ZARA. Yoxsa ürəyiniz də sızıldayır...
ARAZ. Əvvəllər sızıldayırdı...
ZARA. Bəs indi?
ARAZ. Yox, yox, sızıldamır. (Pauza.) Indi ürəyim yolunu azmış tənha yalquzaq kimi ulayır.
ZARA. Yalquzaq kimi... Yalquzaq meşədə olar...
ARAZ. Elə mənim ürəyim də meşədədir...
ZARA. Buna görə o meşəyə belə diqqətlə baxırsız?
ARAZ. Bəli, məhz buna görə mən o meşəni belə həsrətlə seyr edirəm. Bəs siz?
ZARA. Mənim ürəyimsə yaralı qartal kimi qıy vurur.
ARAZ. Qartal dağlarda olur...
ZARA. Elə mən də məhz buna görə o dağlara, o dağların əlçatmaz zirvələrinə kədərlə tamaşa edirəm. Axı, mənim ürəyim o dağlardadır...
ARAZ. Mən səhv etmirəmsə, əriniz də orada dəfn olunub...
ZARA. Hə... Orada, o uca dağın ətəyində... Səhv etmirəmsə, siz də arvadınızı itirmisiniz...
ARAZ. Hə... O isə o meşənin ətəyində dəfn olunub... Bağışlayın, sizin əriniz döyüş vaxtı ölməyib ki?..
ZARA. Döyüş... (Tələsik.) “Döyüş””“ deyəndə ki... Onu tüfənglə yox, soyuq silahla qətlə yetiriblər... Bəs sizin arvadınız necə, təsadüfən orada qar uçqunu altda qalıb həlak olmayıb ki?..
ARAZ. Qar uçqunu deyəndə ki... O, burada boğulub həlak olub...
ZARA. Qazdan olub?..
ARAZ. Nə?
ZARA. Deyirəm qazdan boğulub?..
ARAZ. O, aşağıda boğulub. (Əsasını yerə vurur.) Bu hotelin alt qatında...
ZARA. A-a-a... Mənim ərim də orada qətlə yetirilib...
ARAZ. Hə, orada? O, cavan idi?..
ZARA. Əlbəttə... Cavan, gözəl, qamətli. Indi belə kişilər azdır. Bəs sizin arvadınız? O da gözəl olub?..
ARAZ. Çox gözəl idi... Incəbel, uzunayaq, diksinəli... Mən indi belə qadınlara rast gəlmirəm. (Ah çəkir.) Eh-hh... Sizin ərinizi nə üçün qətlə yetiriblər?..
ZARA. Bu, uzun bir əhvalatdır. (Ah çəkir.) Eh-hh... Bəs sizin arvadınız niyə boğulub? Səbəbini demədiniz onun boğulmağının...
ARAZ. Bu da uzun bir əhvalatdır... Qısaca onu deyə bilərəm ki, onu bir qadın boğub öldürdü. O qadın mənim dostumun arvadı idi...
ZARA. Qəribədir ki, mənim ərimi də rəfiqəmin əri bıçaqlayıb öldürdü. Gözümün qabağındaca... Onu öldürən kişi elə ərimin öz dostu idi...
ARAZ. Elə mənim arvadım da gözüm görə-görə boğuldu... Onun nəfəsi kəsildi...
ZARA. Arvadınızı özünüz dəfn etdiniz?
ARAZ. Yox... Hə... Eşitdim ki, onu öldürən qadın o meşənin ətəyində qəbir qazdırıb...
ZARA. Mənim ərimi öldürən adam da ona dağın ətəyində qəbir qazdırıb...
ARAZ. Bəs siz öz ərinizin qəbrini ziyarət etmisiniz?
ZARA. Yox...
ARAZ. Mən də... Yox...
ZARA. Arvadınızı niyə boğublar? Bəlkə deyəsiniz...
ARAZ. Ərini, yəni məni xəyanətdə suçlu bildiyinə görə... Bəs sizin ərinizin günahı nə idi?..
ZARA. Dostunun arvadına xəyanətdə suçlandırıldığına görə...
ARAZ. Bəlkə heç arada xəyanət olmayıb?..
ZARA. Bəlkə də... Hər halda mən onu, öz ərimi, etdiyi xəyanətə görə itirmişəm... Deyə bilmərəm ki, şübhələrim əsaslı, ya da əsassız olub... Amma oradakı o məzar rəmzidir... Onun əsas məzarı isə dağın ətəyində deyil...
ARAZ. Bəs haradadır?
ZARA. Burada - mənim ürəyimdə...
ARAZ. Elə mən də öz arvadımın məzarını öz bəbəklərimdə qazmışam. O, burada - mənim gözlərimdə uyuyur.
ZARA. Deyəsən, dağlara yağış yağır...
ARAZ. Nədən bilirsiniz?
ZARA. Odur ey, selə bir baxın...
ARAZ. O zaman çayıdır.
ZARA. Nə? Nədir?
ARAZ. Zaman çayıdır... Adamların arasından axıb gedir... Elə o çaydır adamları bir-birindən uzaq salan... O çaya ucbatından bu dünyadakı insanların hərəsi bir sahildə yaşayır. Zaman bizim aramızda bitən iti qılınca bənzəyir. Biz elə buna görə, yəni o çaya görə ayrı-ayrı zamanlarda yaşayırıq...
ZARA. Mən heç nə anlamadım bu sözlərdən... “O çay-bu çay”. “O zaman-bu zaman”... Bura baxın, siz buraya hər il gəlirsiniz?.. Belə dediniz hə?
ARAZ. Hə... Hər il... Elə ölənəcən də hər il gələcəyəm.
ZARA. Mən də özümə söz vermişəm: nə qədər ki, sağam, hər il gələcəyəm bu yerlərə. Özü də ilin-ayın məhz bu günündə... Ayın birində...
ARAZ. Elə mən də... Axı o faciə ayın birində baş verib... Gör bir aradan neçə il keçib? Amma son vaxtlar mənim gözlərim yaman zəifləyib. Elə bil bəbəklərimdə tonqal çatırlar. Buna görə uzağı yaxşı seçə bilmirəm. Elə o meşəni də...
ZARA. Ta onu deməyin. Yəqin qocalıqdandır. Mənimsə ürəyimdə tez-tez ağrılar, sancılar olur. Əvvəllər belə şeylər yoxdu... Bu, son illərin “qazancıdır“”. Amma mən özümü iradəli, dözümlü qadın hesab edirəm.
ARAZ. Mən də həmişə öz sözümün sahibi olmuşam. Dediyimi eləyən adamam.
ZARA. Göy guruldayır...
ARAZ. Şimşək çaxır.
ZARA. Yağış yağacaq.
ARAZ. Yağış yağacaq?.. Qoy yağsın. Yağış təmizlikdir...
Onların hərəsi bir səmtə baxır. Musiqi. Yuxarıdan iri bıçaq sallanır. Bu elə həmin bıçaqdır: “Alim”in Arazın “sinəsinə” “sancdığı” bıçaq. Bıçaq Arazla Zaranın siluetləri arasında yellənir. Bütün səhnə işıqlanır. Araz və Zara bir-birindən ayrılır, sonra səhnə boyu dövr edib nəhayət, bir-birinə sarı gəlirlər.
Pərdə
SON
QEYD. Göründüyü kimi, pyesdəki əsas personajların hər biri (Araz və Zara) mövcud situasiyalara müvafiq olaraq üç ampluada- üç müxtəlif rolda çıxış etməli olurlar (Araz-Alim-Qoca Araz və Mila-Zara-Yaşlı Mila). Məhz bu “çevrilməyə” - “metomarfozaya” görə əsər tamaşaya hazırlanarkən qəhrəmanların jestləri, danışıqları, ələlxüsus yerişləri, nəzərə alınmalıdıır. Başlanğıc və finalda “məkanın dəyişməsi”, qəhrəmanların bir mühitdən digərinə transferi, onların ensiz mağaradan sürünə-sürünə keçməsi prosesi işıq-kölgə simvolu ilə müşayiət olunmalıdır. Əsər absurd teatr üçün nəzərdə tutulduğu üçün bir çox dialoq, hərəkət və ibarələrdə (hətta adlarda) “gizli qatlar”a isnad olunur. (ALIM sağdan sola MILA, ARAZ isə həmin qaydada ZARA kimi oxunur). Bir çox digər “gizlinlər”i üzə çıxarmaq isə rejissorun öhdəsinə düşür.
“ÇARDAQDA ZİRZƏMİ” əsəri barədə fikir və rəylər
... doğrudan da ZAMAN ÇAYI adamları ayırmağa qadirdir, amma nəyisə unutdurmağa... qadir deyildir.
Ürəkdəki insani ağrılar iynə kimi, iti bıçaq kimi daim səninlədir....
Yevgeniya Şendrika
Çox təsirli ağısızlıqdır. (...) Bu əsərdə ağrı, inciklik və fərdin mübtəla olduğu ağılsızlıq bacarıqla açılmışdır. Zaman çayı sevişən cütlüyü özlərinin buraxdıqları səhvə görə bir-birindən ayırmışdır. Gözəl yazılıb. Mən əsəri oxuyan zaman baş verən hadisələri ğözümləgördüm. Olduqca təsirlidir!!!
Kseniya Ustinova
... əgər mən düzgün anlamışamsa burada bir neçə mövzu bir-birinə qovuşub: anlaşılmazlıq, xəyanət, yaxınlaşmaqda olan bədbəxtliyin hissolunması və s. Və bütün bunların hamısı Zamandan asılıdır. (Əsərdə gənclik, orta yaş və ahıllıq Zamanı). Bu mövzu maraqlı olduğu qədər dənəhayətsizdir. M. Prustda bir qrup adamın xeyirxah, digər qrupunsa amansız iradəsi təsvir olunur və deyilir ki, bütün bunlar insanlara xas cəhətdir, özü də Allaha tabedir-adı isə Zamandır, insanlarsa Ondan üz döndərmək istəyir.
Mən əminəm ki, bu maraqlı əsərdəmüəllif öz qarşısına qoyduğu məqsədə uğurla çatıb.
Alyə Ali
Çox gözəldir. Sizə daha böyük uğurlar arzu edirəm.
Zura İtsmiolord
Hədsiz dərəcədə canlı və zərif əsərdir. Dialoqlar cəlbedicidir. Mənə həm də milli cizgiləri əks etdirən əsrlər xoş gəlir. Siz bu yoldan geri çəkilməyin.
Anna Yerşova
....olduqca zərif bir əsrdir. Burada məkan çox genişdir.
Qalina Paqutyak
“Çardaqda zirzəmi” əsərini oxudum. Bu, çox maraqlı və eyni zamanda mürəkkəb bir əsərdir. İlk təəssüratlarımı yazıram.
Mənim qənaətimcə, əsərdə kişi və qadın arasındakı sadə olmayan münasibətlər nəzərdən keçirilir. Qarşılıqlı münasibətlərin mürəkkəbliyi, qısqanclıq, nəhayət bir-birinə inamın itirilməsi SEVGİnin əzablı ölümü ilə başa çatır.
Və... acı tövbə.
İlbəil, qocala-qocala Onlar - O qadın və O kişi oz dərdlərindən azad olmaq üçün mehmanxanaya gəlir və özlərinə söz verirlər ki, ömrün bir gününü öz sevimlilərinə həsr etsinlər. Və bu ölənə qədər elə bu cür də davam etməkdədir...
İnsanlar bir-birinizi sevin, bir-birinizə inanın, öz etibarınızı bu cür-öz əlinizlə boğub öldürməyin. Siz sevib-sevilmək üçün yaranmısız, qoy sizin qəlbinizdə sakitlik bərqərar olsun....
Mən müəllifə sağlamlıq, yaradıcılıq uğurları arzu edirəm. Qoy bu cür əsərlərin səsi dünya teatrlarının səhnələrindən gəlsin.
Şahlo Kasımova
Əla pyesdir. Plastik, canlı, mənalı bir əsərdir. Böyük zövqlə oxudum və təsəvvür etdim ki, onu necə tamaşaya qoymaq olar.
Kseniya Tarabanova
Mən “çardaqda zirzəmi” əsərini təsvirəgəlməz bir zövqlə oxudum. Burada hər bir şey eleqantdır, özü də ustalıqla yazılıb.
Sanki zərgər işidir!
Oxudum və böyük bir həzz yaşadım.
Desək ki, burada hər şey gözəldir və səhnə aydın görünür, bəlkə də heç nə demiş olmarıq. Siz əsəri elə bir səviyyədə yazmısınız ki, burada rejissorun öhdəsinə yalnız bir vəzifə düşür- yazılanlara zərər vurmamaq!
Çox parlaq bir əsrdir!
Mən heyrətə gəlmişəm!
...mən mütləq sizin bütün yaradıcılığınızla tanış olacağam.
Diana Qornaya
- 42
aprel 2025, Firuz M.
Yoxa Çıxdı ( qəzəl )
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Getdi əqlim, səni gördükdə şüurum yoxa çıxdı. Əsər qalmadı dinclikdən, hüzurum yoxa çıxdı. Bu məhəbbət nə yamanmış, dedilər inanmadım , Könlüm mum kimi yumşaldı, qürurum......
Etməgil ( Qəzəl ) Nəzirə
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Qocaldım deyib yaşa dolmaq dilərsən, etməgil! Mən bülbülün gülünə solmaq dilərsən, etməgil! Bir an dözmərəm hətta gözlərimdən qeyb olasan, Yoxluğunla canımı almaq dilərsən, etməgil! Barış......
Fizuli Babaya Nəzirə
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Öylə sərməstəm ki, idrak etməzəm dünya nədir. Az qalır küfrə düşəm Allah nə,Ənbiya nədir. Şərabım eşq,abım eşq,məhtabım eşq,tabım eşqdir. Hamı eşqi gizlədir,eşqsiz olan guya nədir.......
Neyləyə bildim ( Qəzəl )
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Ey gül səni sevməklə sənə neyləyə bildim? Sənsiz ötüşən ömrə-günə neyləyə bildim? Boylandım həyata yeni dünyaya baxarkən. Dedilər toyundu mənə, neyləyə bildim? Könlüm qan ağladı......
Bədahətən
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Gəldim şeirə mən Cəlilin Poçt Qutusundan, Qaraca Qızın saçları qıvrım Tutusundan. Bir Qalanın Sirrini bildim lap uşaqkən. Mən dərsimi aldım Hadısından,Bıdısından. Arxamca gəlibmiş yüyürüb mən......
Getdim ( Qəzəl )
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Sənə bildirmədən öz sevgimi mən əsgərə getdim, Qayıdanda söylədin hüsnü pərişan ərə getdim. Qopdu sandım tüstü-duman yıxıldı dünyam başıma, Götürdü caynağına bir qara quş məhşərə......
Sonra
Elnarə
Sonda sadəcə “Özünü mən əvəzimdən də sev” – deyə bildim… Və Allaha əmanət etdim. Bütün sevənlər kimi... Sən mənim canımdan bir parçasan. Sən mənim uşaqlığımsan.......
Gəlmişəm Ey Gül ( Qəzəl )
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Ötsə də dövrü-zaman bax qayıdıb gəlmişəm ey gül. Səni fikrimdə xəyalımda tutub gəlmişəm ey gül. O qədər ki sənə eşqım demək olmur dil-ağızla, Eşqinlə könlümü......
Gəl qəbrim üstünə
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
şəkil çəkdirək, Mən gülərüz durum, sən məyus dayan. Elə et gözlərin nəmli düşməsin, Kəs bu hıçqırtını biraz sus, dayan. Qoyaraq başını qəbir......
Yanımda sən olmayınca
Dəhnəli Məmməd Hacızadə
Etirafım var daha,dur, Yaxdı məni bu boş qürur. Vaxt keçməyir,zaman durur, . Xəyalım sən,istəyim sən, Ürəyimdə göynəyim sən. Bir-bir düşdü saçıma dən, Yanımda......